Przez trzy dni poprzedzające 50 rocznicę lądowania na Księżycu na pomniku Waszyngtona w mieście o tej samej nazwie wyświetlano projekcję Saturna V, rakiety nośnej programu Apollo. Wysokość projekcji przekraczała 100 metrów, a więc prawie tyle, ile mierzył rzeczywisty Saturn V, najpotężniejsza rakieta stworzona przez człowieka.
Mało kto wie, że pierwszy tego rodzaju pomnik powstał 50 lat temu w Polsce. Upamiętniał wprawdzie nie Saturna V, ale astronautów amerykańskich oraz ich zejście na powierzchnię naturalnego satelity Ziemi. Postawiono go w dniu lądowania na terenach należących do klubu sportowego Bronowianka w dzielnicy Krakowa. Nie był to utkany ze światła monument, tylko obiekt wystrugany z solidnego, jak się wydaje, drewna. Nie był też tak wysoki. Przedstawiał smukłą postać człowieka z rękoma wzniesionymi w niebo, z dłoniami złożonymi w szpic, tak że cała sylwetka kojarzyła się z rakietą.
Pomnik był dziełem Danuty Nabel-Bochenkowej i Kazimierza Łaskawskiego; pierwsza go zaprojektowała, drugi pomagał w wykonawstwie. Pomysł zrodził się w momencie ogłoszenia daty startu Apollo 11 i był realizowany w konspiracji, żeby nie narazić się zawczasu komunistycznej władzy. Wydaje się jednak, że w Bronowicach sprawa stanowiła tajemnicę poliszynela, skoro w odsłonięciu pomagali mieszkańcy wyposażeni w grabie, którymi ściągnęli z pomnika zasłony. Entuzjazm udzielił się także wiceprezesowi Bronowianki, członkowi ORMO; wydał on zgodę na tak niecne wykorzystanie terenu klubu, którym zawiadywał.
Miejscowa „Gazeta Krakowska” w numerze relacjonującym lądowanie dała notkę o pomniku na ostatniej stronie – pierwszą zajęły kwestie związane z wyprawą Apollo 11. W stylu przypominającym relacje z przekraczania planów i fetowania przodowników pracy napisano: Z ogromnym entuzjazmem i wysiłkiem twórczym powstał na stadionie KS „Bronowianka” 6 m wysokości pomnik ku czci pierwszego człowieka na Srebrnym Globie. Monument został wzniesiony z okazji 25-lecia Polski Ludowej. Trudno dziś przesądzić, co miało wspólnego lądowanie na Księżycu z Polską Ludową i rocznicą jej powstania; prawdopodobnie redakcja czuła swąd polityczny i zabezpieczała się przed reperkusjami ze strony władz, a może tylko przed ingerencją cenzora.
Rozgłos z powodu pomnika przerósł oczekiwania: błyskawicznie zareagowały agencje amerykańskie, a ówczesny prezydent USA Richard Nixon przysłał na ręce I sekretarza PZPR Władysława Gomułki depeszę z podziękowaniami za ten dowód uznania. Druga depesza, przywołująca do porządku, miała nadejść od samego Leonida Breżniewa, sekretarza generalnego KPZR. Los pomnika został tym samym przypieczętowany. Jedna relacja wskazuje, że na polecenie Gomułki został po dwóch dobach usunięty pod pretekstem remontu stadionu. Inna utrzymuje, że nastąpiło to dopiero po kilku tygodniach: w obecności zgromadzonych licznie krakowian ogromne dźwigi rozebrały pomnik i zabrały w nieznane do dziś miejsce. Dziennikarze zostali ukarani za nadmierny entuzjazm, a wiceprezes Bronowianki spędził w areszcie 48 godzin. Czy usunięto go z szeregów ORMO, nie wiadomo.
Z dzisiejszego punktu widzenia zdarzenie to wydaje się jeszcze jednym przejawem wichrów absurdu wiejących wtedy przez Polskę. Pomnik wystawiony tym, którzy stanęli na Księżycu, był zarazem afrontem wobec Sowietów, którzy mimo wysiłków na nim się nie znaleźli, mimo że bardzo chcieli. Przy okazji po raz n-ty objawił się serwilizm, praktykowany przez stronę polską wobec towarzyszy radzieckich: skoro oni cierpieli, naszym psim obowiązkiem było solidarnie dzielić ich ból. Jednak transmitowanie w TV lądowania i zejścia na powierzchnię Księżyca trzeba uznać za akt niesubordynacji; na podobny pozwoliła sobie bodaj tylko Rumunia.
Można spojrzeć i tak: gdy nad naszymi głowami astronauci amerykańscy heroicznie zdobywali Księżyc, gdzieś na dole, w Bronowicach, miał miejsce mały, ale też heroiczny akt nieposłuszeństwa wobec oficjalnej ideologii. Polacy swą niestosowną radością próbowali włączyć się w emocje całego świata, z którego ich wykluczono. Co do mnie, wiadomość o pomniku przyjąłem ze smutkiem: pomimo licznych aspektów komicznych tego wydarzenia okazało się, że wcale nie byliśmy najweselszym barakiem w sowieckim obozie.
