Za pisanie dla dzieci i młodzieży często biorą się ludzie przypadkowi, przekonani, że to łatwizna. Absolutnie nie odnosi się to do Andrzeja Marka Grabowskiego, który ma na koncie ponad tysiąc programów telewizyjnych dla dzieci, w tym takie hity jak „Tik-Tak” czy „Budzik”, a także kilkanaście książek i scenariuszy. Nie znam jego książkowej twórczości („Tik-Taka” i „Budzik” śledziłem z dziećmi), ale wydaje mi się, że „Wojna na Pięknym Brzegu” jest dla niego pozycją wyjątkową: porzuca fikcję na rzecz faktów, rzeczy wymyślone dla tych, które zdarzyły się naprawdę. Napisał ją na podstawie opowieści swojej matki i poświęcił okupacji niemieckiej na Żoliborzu i w Warszawie.
Swojej książce nadał Grabowski formę pamiętnika dziewczynki, która w momencie wybuchu II wojny ma iść do czwartej klasy. Autorowi udało się naśladować sposób pisania takiej uczennicy, do której groza tego co się dzieje początkowo nie dociera. Jest zaabsorbowana swoimi sprawami, szkołą, koleżankami, życiem na podwórku – ale wojna prędzej czy później ogarnia wszystkich, nikogo nie pozostawia na uboczu. Tak więc i Krysia zmuszona jest dorosnąć szybciej, dzielić z rodzicami codzienne troski o to, co będą jeść i czy uda im się ocalić życie w obliczu wojennych zagrożeń.
Grabowskiemu udała się książka zabawna i poruszająca, autentyczna w realiach i postawach ludzkich, co trudno wymyśleć czy zapozorować. Bije z niej siła prawdziwej opowieści, doświadczeń zaznanych na własnej skórze, pierwszych niewinnych flirtów i miłości. Pokolenie matki autora – też Krystyny – zmuszone było dorastać szybciej, nie wiadomo kiedy nasza Krysia przestaje być dzieckiem. Przejawia się to w zadaniach i decyzjach, które podejmuje. Pomaga rodzicom w zdobywaniu żywności, trafia do konspiracji, roznosi po Warszawie meldunki, ulotki i broń, uczciwie narażając młode życie. Bierze udział w Powstaniu Warszawskim, wraz z koleżankami przenosząc rannych.
Grabowskiemu udało się uniknąć tonacji dętej, poważnej, sztywnej. Jedna z najlepszych scen w książce to ta, gdy na środku ostrzeliwanej przez Niemców ulicy trójkę koleżanek dopada „świńska godzina” i zamiast iść po rannego zaśmiewają się do nieprzytomności. Wspaniały jest humor tych smarkul; kiedy ranny chwali się, że dostał cztery kule, Jadźka odpowiada: – To już wiemy, dlaczego pan taki ciężki. W osobie matki autora, pierwowzorze bohaterki książki, widzimy przedstawicielkę tego wspaniałego pokolenia, które nie pytało, co Polska dla nich zrobi czy zrobiła, tylko o nią walczyło. Dziś dowiadujemy się, że 49 procent młodych nie ma ochoty nadstawiać karku za ojczyznę, być może dlatego, że patriotyzm jest dla nich pustym słowem, a może dlatego, że to się finansowo nie opłaca.
Na końcu książki znajdujemy listę występujących w niej osób i jednego psa, z zaznaczeniem, jakie były ich dalsze losy, czy przetrwali okupację itp. Ktoś zginął w Powstaniu Warszawskim, ktoś w Auschwitz, ktoś w Katyniu, ktoś został rozstrzelany na Woli. Pół na pół. Rodzina Krysi miała fart; ojciec po wojnie wrócił z oflagu, matka z dwiema córkami przetrzymała exodus z Warszawy i po kilku latach powrócili na joli bord, piękny brzeg, czyli Żoliborz. Na wyklejkach zamieszczono plan dzielnicy, gdzie rozgrywają się opisywane wydarzenia, a także zdjęcia osób, o których w niej mowa.
„Wojna na Pięknym Brzegu” jest książką, której wartość trudno przecenić. W dzisiejszych czasach przerażającego nihilizmu trzeba walczyć o pamięć historyczną, przypominać, co przeżyli nasi ojcowie i matki, by nie przypomnieli nam tego inni – w sfałszowanej formie. W osobach Krysi i jej koleżanek Andrzejowi Grabowskiemu udało się przedstawić wzór do naśladowania, tym bardziej, że przy okazji osiągnął całkiem satysfakcjonujący poziom artystyczny.
